Losun þungmálma

Photo by John Salvino on Unsplash

Losun þungmálma 

Uppsprettur þungmálma sem losna út í andrúmsloftið eru meðal annars í vegasamgöngum, fiskiskipum, eldsvoðum og flugeldanotkun. Bókhald Umhverfisstofnunar heldur utan um eftirfarandi þungmálma:

  • Blý – Pb
  • Kadmín – Cd
  • Kvikasilfur – Hg
  • Arsen – As
  • Króm – Cr
  • Kopar – Cu
  • Nikkel – Ni
  • Selen – Se
  • Sink – Zn

Blý, kadmín og kvikasilfur (Pb, Cd og Hg)  

Losun á blýi, kadmíni og kvikasilfri á Íslandi er fyrst og fremst frá eftirfarandi uppsprettum: 

  • Flugeldar: Ein af uppsprettum blýlosunar er flugeldanotkun. Aukningin síðan 1990 endurspeglar aukna flugeldanotkun sem er að mestu um áramót. Sjá má að losunin nær hámarki árið 2007, stuttu fyrir fjármálahrunið.
  • Vegasamgöngur: Losun blýs frá vegasamgöngum hefur aukist vegna aukinnar eldsneytisnotkunar.
  • Eldsvoðar: Eldsvoðar leiða til blýlosunar. Árið 2004 kviknaði í endurvinnslustöð. Þá brunnu um 300 tonn af dekkjum ásamt öðrum úrgangi. Að auki var minni eldsvoði hjá sama fyrirtæki árið 2011. Árið 2014 var að ennfremur stór eldsvoði í efnalaug.
  • Vélar og tæki (annað): Á árunum fyrir fjármálahrunið 2008 jókst eldsneytisnotkun á vélum og tækjum sem leiddi til aukinnar losunar. Síðan hefur eldsneytisnotkun og losun minnkað talsvert.[1]
  • Hitaveitur: Hitaveitur sem nýttu sorpbrennslu sem orkugjafa voru starfræktar milli 1993 og 2013 sem leiddi til töluverðrar losunar á blýi, kadmíni og kvikasilfri.
  • Fiskiskip: Losun frá fiskiskipum er stærsti liður losunar á kadmíni og næst stærsti liður blýlosunar. Samdráttur í losun er að mestu vegna minni eldsneytisnotkunar fiskiflotans. Losun jókst þó á tímabilinu 1990-1996 þar sem hluti flotans sigldi óvenjulangt til veiða. Frá árinu 1996 hefur losun farið minnkandi með sveiflum sem endurspeglast í breytingum á aflamagni, fiskistofnum og öðrum náttúrulegum þáttum ásamt endurnýjun skipa og bættri orkunýtni.
  • Járnblendi: Tvær verksmiðjur eru starfandi á Íslandi. Önnur hefur framleitt 75% kísiljárn (FeSi75) síðan 1979 en hin hóf framleiðslu á ≥98,5% kísli árið 2018. Þriðja verksmiðjan framleiddi kísil milli 2016-2017 en hefur ekki framleitt síðan 2017. Járnblendi er næst stærsta uppspretta kadmínlosunar í dag. Losunin jókst á tímabilinu vegna aukinnar framleiðslu.
  • Opinn bruni á úrgangi: Helsta uppspretta kvikasilfurslosunar á 10. áratug síðustu aldar var opinn bruni á úrgangi. Einnig stuðlaði hann að töluverðri kadmínlosun. Opinn bruni viðgekkst til ársins 2004.
  • Bruni á sóttnæmum sjúkrahúsúrgangi: Bruni úrgangs er helsta uppspretta kvikasilfurslosunar á Íslandi undanfarin ár.


[1] Hafa ber í huga að ekki er hægt að bera saman losunina árin 2019-2021 við önnur ár í tímalínunni í þessum undirgeira vegna lagfæringa í losunarbókhaldinu sem ekki er lokið.

 
 
 

Arsen, króm, kopar, nikkel, selen, sink (As, Cr, Cu, Ni, Se, Zn)

Losun á arseni, krómi, kopar, nikkeli, selen og sinki á Íslandi er fyrst og fremst frá eftirfarandi uppsprettum: 

  • Fiskiskip: Losun frá fiskiskipum er stærsti liður losunar á arseni, nikkeli og selen og næst stærsti liður losunar á krómi og sinki. Samdráttur í losun er að mestu vegna minni eldsneytisnotkunar fiskiflotans. Losun jókst þó á tímabilinu 1990-1996 þar sem hluti flotans sigldi óvenjulangt til veiða. Frá árinu 1996 hefur losun farið minnkandi með sveiflum sem endurspeglast í breytingum á aflamagni, fiskistofnum og öðrum náttúrulegum þáttum ásamt endurnýjun skipa og bættri orkunýtni.
  • Vegasamgöngur: Vegasamgöngur er stærsti liður losunar á krómi, kopar og sinki og næst stærsti liður losunar á arseni og selen. Losunin hefur aukist vegna aukinnar eldsneytisnotkunar.
  • Járnblendi: Járnblendi er uppspretta losunar á arseni í dag. Einhverjar sveiflur í losun eru yfir tímalínuna.
  • Hitaveitur: Hitaveitur sem byggja á sorpbrennslu voru starfræktar milli 1993 og 2013 sem leiddi til losunar á arseni.
  • Opinn bruni á úrgangi: Helsta uppspretta losunar á arseni árið 1990 var opinn bruni á úrgangi.
    Einnig stuðlaði hann að töluverðri losun á selen og sinki. Opinn bruni viðgekkst til ársins 2004.  
  • Flugeldar: Ein af uppsprettum losunar á krómi, kopar, nikkeli og sinki er flugeldanotkun. Aukningin frá 1990 endurspeglast í aukinni flugeldanotkun sem er að mestu um áramót. Sjá má að losunin nær hámarki árið 2007, stuttu fyrir fjármálahrunið.
  • Innanlandssiglingar: Siglingar leiða til losunar á krómi og nikkeli vegna eldsneytisbruna.
  • Steinefnaiðnaður: Talsverð losun á krómi, selen og sinki átti sér stað vegna sementsframleiðslu við bruna á kolum þar til framleiðslu var hætt árið 2012.
  • Vélar og tæki (annað): Eldsneytisnotkun véla og tækja leiðir til blýlosunar.[1]
  • Rafmagn og hitaveitur: Eldsneytisbruni til raforkuframleiðslu leiðir til losunar á selen.
  • Eldsvoðar: Eldsvoðar leiða til sinklosunar. Árið 2004 kviknaði í endurvinnslustöð. Þá brunnu um 300 tonn af dekkjum ásamt öðrum úrgangi. Einnig varð minni eldsvoði hjá sama fyrirtæki árið 2011. Árið 2014 var ennfremur stór eldsvoði í efnalaug.


[1] Hafa ber í huga að ekki er hægt að bera saman losunina árin 2019-2021 við önnur ár í tímalínunni í þessum undirgeira vegna lagfæringa í losunarbókhaldinu sem ekki er lokið.