Innkirtlatruflandi efni

Undanfarin ár hafa vísindamenn og heilbrigðisstarfsfólk bent á hættu sem stafar af efnum sem valda svokölluðum innkirtlatruflandi áhrifum (e. endocrine distrupting effects). Ekki er um eina ákveðna uppsprettu að ræða, heldur eiga efni þessi uppruna sinn í fjölmörgum vörum sem venjuleg heimili nota dagsdaglega.

Þessi efni eru gjarnan í mjög lágum styrk í ýmsum vörum, t.a.m. ílátum undir matvæli, ungbarnaleikföngum, snyrtivörum og plöntuverndarvörum. Dæmi um þessi efni eru mýki- og herðiefni fyrir plast eins og bisfenól og þalöt. Þau finnast líka í vörum sem auglýstar eru bisfenól-A (BPA) lausar.

Það sem þessi efni eiga sameiginlegt er að þau herma eftir kvenhormóninu estrógen og trufla þar af leiðandi öll efnaskipti þar sem það kemur við sögu, allt frá getnaði til fæðingar en líka síðar á ævinni.

Vísindamenn sem meta áhættu af völdum innkirtlatruflandi efna telja mikilvægt að setja þau öll undir einn hatt, alls ekki sé nóg að tilnefna leyfilegt magn hvers efnis fyrir sig, heldur þurfi að meta þau saman í uppsöfnuðu magni, hvort sem er í fæðunni eða umhverfinu.

Hvaða áhrif hafa innkirtlatruflandi efni á fóstur og börn?

Innkirtlatruflandi efni hafa áhrif á fjölda og gæði sæðisfrumna, þroska karlkynsfóstra í móðurkviði, valda fæðingargalla á kynfærum sveinbarna, trufla kynþroska drengja, kalla fram kvenleg einkenni drengja og karllæg einkenni hjá stúlkubörnum. 

Sami efnastyrkur hefur ekki sömu áhrif á vaxandi fóstur og mæður, og því eru þessi efni sérstaklega hættuleg fyrir ófrískar konur. 

Önnur áhrif innkirtlatruflandi efna eru minni frjósemi, krabbamein í kynkirtlum, efnaskiptakvillar sem valda offitu og sykursýki og bæling ónæmiskerfisins.

Aukin tíðni fæðingagalla á kynfærum sveinbarna þar sem þvagrás er of stutt og þvagrásaropið er á röngum stað neðanvert á getnaðarlimnum, ásamt því að bæði eistun ganga ekki niður þegar sveinbarnið fæðist er vaxandi heilsufarsvandamál. Stúlkubörn verða sömuleiðis fyrr kynþroska. 

Hvernig er hægt að forðast áhrif frá innkirtlatruflandi efnum?

Hægt er að forðast þessi efni í daglegu lífi með því að:

• Nota umhverfismerktar vörur, t.a.m. merktar Svaninum eða Evrópublóminu, helst án ilmefna.
• Velja textíl merktan Oeko-Tex 1000.
• Þvo eða þurrka af og lofta um vörur áður en þær eru teknar í notkun.
• Velja vörur úr náttúrulegum efnivið eins og við, gler, ryðfrítt stál og ull þegar það er hægt.
• Þurrka af og ryksuga vikulega þar sem efnin eiga það til að loða við ryk.
• Lofta út hýbýli tvisvar á dag, helst gegnumtrekkur í 5 mín í senn að lágmarki.
• Takmarka snertingu við efni s.s. málningu, úðaefni og hárlitunarvörur.
• Neyta fjölbreyttrar fæðu daglega.

Hvað geta foreldrar ungra barna gert?

Nýbakaðar mæður með börn á brjósti og ungbörn eru sérlega viðkvæm fyrir efnum í umhverfinu og ættu að fylgja eftirfarandi ráðum til að forðast þau efni sem valda truflun á hormónajafnvæginu og efni sem geta valdið ofnæmi: 

• Velja Svansmerktar og ilmefnalausar vörur við innkaup á blautklútum, smyrslum og þvottaefnum.
• Velja textíl merktan Oeko-Tex 1000.
• Muna að þvo hluti áður en þeir eru teknir í notkun í fyrsta skipti, hvort sem um er að ræða snuð, smekki eða leikfangabangsa.
• Nota ekki daglega smyrsl, sápu eða álíka vörur á ungbarnið.
• Kaupa ekki leikföng sem eru án CE-merkinga, velja ilmefnalaus leikföng og henda gömlum mjúkum plastleikföngum.
• Varast vörur utan EES/ESB svæðisins en það er með ströngustu kröfur um efnainnihald í heiminum.

Innkirtlatruflandi efni hafa víðtæk áhrif í umhverfinu og á öll spendýr, en mest er athyglin á skaðsemi þeirra fyrir ófrískar konur, ungbörn og á sæðisframleiðslu karla, kyngetu og krabbameina í eistum, blöðruhálskirtli og brjóstum. 

Tengt efni:

• Varasöm efni
• Grænn lífstíll
• Vottanir og aðrar merkingar