Loftgæði eru mælikvarði á hreinleika loftsins sem við öndum að okkur. Gæði loftsins gets spillst af ýmsum orsökum. Það getur verið að völdum mannlegra athafna eins og t.d. aksturs bifreiða eða iðnaðarstafssemi en einnig af náttúrlegum völdum eins og t.d. eldgosa eða jarðvegsfoks. Efnin sem hafa áhrif á loftgæðin eru ýmis sjáanleg eða ekki.
Svifryk (e. particulate matter, PM) er samheiti yfir ýmsar svífandi agnir í andrúmsloftinu. Þær eru oft flokkaðar eftir stærð. Til dæmis er PM10 allar agnir sem eru innan við 10 míkrómetrar í þvermál. Til samanburðar er mannshár um 60 míkrómetrar í þvermál. Við notum hugtakið svifryk yfir agnirnar óháð efnasamsetningu. Eiginleiki agnanna er mismunandi eftir uppruna þeirra. Dæmi um svifryksagnir eru sót, steinryk, málmryk og salt.
Sót er svart kolefni. Litlar sótagnir í lofti hafa slæm heilsufarsleg áhrif á fólk. Sót getur verið hluti af svifryki.
Sópun getur gert gagn og það er ákveðin forvörn í því að fjarlægja mesta óhreinindalagið úr götukantinum.
Tíminn sem tekur að sópa allar helstu götur er þó langur (mældur í dögum eða vikum). Ef fjöldi bíla er á nagladekkjum byrjar ryk að myndast strax aftur eftir að sópað var. Snjór, klaki og frost setja líka ákveðnar hömlur á það hvenær hægt er að sópa. Hins vegar er hægt að rykbinda allar helstu götur á parti úr degi. Rykbinding er því mjög áhrifarík leið til að minnka mestu svifrykstoppana.
Besta leiðin til að takamarka gatnaslit er þó minnka bílaumferð og að þeir bílar sem aki um göturnar séu ekki á nagladekkjum.
Þyngri bílar slíta malbiki meira en léttari bílar, sérstaklega ef þeir eru á nagladekkjum. Það þarf þó ekki marga farþega í strætó til að hann verði betri kostur en ef sömu einstaklingar myndu aka einkabíl, sér í lagi með negldum dekkjum.
Að auki má nefna að strætó innanbæjar á höfuðborgarsvæðinu ekur ekki á nagladekkjum.
Jú.
Það dregur úr áhrifum svifryksmengunar að rykbinda. Enn betri árangur næst ef hægt er að ráðast á orsökina, þ.e. færri nagladekk og minni bílaumferð.
Rafbílar eru gjarnan þyngri en sambærilegir bílar með sprengihreyfli. Þyngri bílar slíta götunum meira. Stóra breytan í yfirborðssliti gatna er þó fjöldi bíla á nöglum. Það hvort bíll er á nagladekkjum eða ekki ræður mestu um yfirborðsslit.
Með fjölgun rafbíla minnkar hættulegasti hluti svifryksins sem er sótið. Sótið kemur frá bílum með sprengihreyfilum en frá rafbílum kemur ekkert sót. Bílar með sprengihreyfla losa einnig lofttegundirnar nituroxíð (NOx) og kolmónoxíð (CO) en engin slík losun kemur frá rafbílum.
Rafbílar hafa því mikla yfirburði þegar kemur að minni losun loftmengunarefna.
Covid grímur veita litla vernd gegn loftmengun við umferðargötur.
Til að draga úr innöndum svifryks af einhverju gagni þarf að nota FP2 grímur sem fást í byggingavöruverslunum. Þær stoppa þó ekki mengandi lofttegundir frá bílum eins og t.d. nituroxíð og kolmónoxíð. Umhverfisstofnun hefur ekki mælt með notkun á þess konar grímum til að verjast venjulegri umferðarmengun. Hins vegar getur verið gagnlegt að nota þannig grímur í mjög mikilli rykmengun, t.d. af völdum öskufalls.
Opinn bruni er slæmur fyrir loftgæði og losar einnig gróðurhúsalofttegundir. Misjafnt er eftir því hvaða efni eru brennd hversu slæm áhrif bruninn hefur á loftgæði.
- Í arineldum ætti eingöngu að brenna vel þurrkað timbur.
- Aldrei ætti að brenna málað eða fúavarið timbur.
Arineldur og garðofnar geta haft veruleg neikvæð áhrif á loftgæði og valdið óþægindum hjá nágrönnum og ætti að halda þannig bruna í lágmarki.
Meiri umferðarhraði þyrlar upp meira ryki. Aukinn umferðarhraði eykur líka vegslit vegna nagladekkja. Bíll sem tvöfaldar hraða sinn eykur svifrykslosun frá götuyfirborði meira en tvöfalt.
Ein leið til að draga úr svifryksmengun vegna umferðar væri því hægari umferð. Hægari umferð þýðir líka minni hávaðamengun.
Allir flugeldar eru óumhverfisvænir.
Sumir flugeldar eru þó ekki jafnslæmir fyrir umhverfið og aðrir. Það felst meðal annars í því hvaða efni eru notuð til að ná fram skærum litum. Þar hafa oft á tíðum þungmálmar verið notaðir sem eru ekki umhverfisvænir.
Loftslagsmál snúast um baráttuna við loftslagsbreytingar af mannavöldum og áhrif þeirra á náttúru og samfélag manna.
Loftslagsmál hverfast þannig um aðlögun að auknum veðuröfgum og hækkun sjávarmáls, aðgerðir til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda sem fylgir bruna mannkyns á jarðefnaeldsneyti og valda hlýnun jarðar, sem og aðgerðir til að draga úr áhrifum loftslagsbreytinga.
Loftslagsmál tengjast svo til öllu sem við gerum í daglegu lífi: Hvernig við framleiðum orku, ferðumst á milli staða og framleiðum varning, byggingar og matvæli.
Loftslagsmálin eru víðtæk og losun er af ólíkum toga. Henni er skipt eftir uppsprettum í þrennt: ETS, LULUCF og BÁS.
Þessar uppsprettur tengjast okkar lifnaðarháttum, hvernig við framleiðum matvæli, hluti og orku og ferðumst milli staða.
Myndskeiðið Hvaðan kemur losun Íslands? sýnir hvernig losun frá ETS, LULUCF og BÁS skiptist og hver markmið okkar í loftslagsmálum eru fyrir hverja uppsprettu.
Já. Allt skiptir máli.
Meðalkolefnisspor Íslendings er um 12 tonn af koldíoxíðsígildum á ári. Það er næstum tvöfalt meira en hjá meðalíbúa Evrópusambandsins. Sporið má rekja til samgangna og neyslu.
Loftslagsmálin eru samvinna einstaklinga, fyrirtækja og hins opinbera. Til að leysa loftslagsvandann í sameiningu ættu allir að leggja sitt af mörkum. Margt smátt gerir eitt stórt.
Með hegðun okkar höfum við áhrif á aðra einstaklinga, fyrirtæki og hið opinbera.
Tækni og nýsköpun eru hluti af lausninni en koma ekki í staðinn fyrir samdrátt í losun. Mikilvægast er að draga úr losun.
Við þurfum að leita nýrra leiða til að framleiða matvæli, hluti og orku og breyta ferðavenjum.
Rétt eins og einkabílinn þá eru stóriðjan og flugið ekki stikkfrí.
Losun frá stóriðju og millilandaflugi innan Evrópusambandsríkja fellur undir ETS viðskiptakerfið.
ETS kerfið takmarkar losun frá stóriðju, raforkuvera og flugfélaga. Þannig virkar kerfið sem hvatning fyrir flugfélög og stóriðju, t.d. álver, að draga úr losun á hagkvæman hátt.
Losun frá einkabílnum er á beinni ábyrgð stjórnvalda (BÁS) og þar með okkar allra. Losun frá bílaflota Íslands nemur um milljón tonnum koldíoxíðsígilda á ári. Til að ná markmiðum Íslands um samdrátt í losun þurfum við að draga úr losun frá umferð.
Loftslagsmálin eru samvinna einstaklinga, fyrirtækja og hins opinbera. Til að leysa loftslagsvandann í sameiningu ættu allir að leggja sitt af mörkum. Margt smátt gerir eitt stórt.
Góð hugmynd.
Í aðgerðaráætlun í loftslagsmálum er gert ráð fyrir aukinni bindingu og minni losun frá landi. Það er gert með skógrækt og endurheimt votlendis.
Til mikils er að vinna því losun vegna landnotkunar er umtalsverð.
Þessi leið ein og sér leysir ekki loftslagsvandann en er mikilvægur hluti af lausninni.
Losun vegna landnotkunar telst ekki til tekna í losunarbókhaldi Íslands á sama hátt og aðgerðir sem eru á beina ábyrgð stjórnvalda (BÁS). Það skiptir þó loftslagið miklu máli.
Ísland hefur skuldbundið sig með Evrópusambandsríkjunum til að til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda um 40% árið 2030*, miðað við losun ársins 1990. Til þess að 40% markmiðið náist eru mismiklar kröfur settar á mismunandi uppsprettur losunar.
Losun innan ETS (evrópska viðskiptakerfið með losunarheimildir) þarf að hafa dregist saman um 43% fyrir árið 2030, miðað við 2005.
Losun vegna LULUCF (landnotkun, breytt-landnotkun og skógrækt) má ekki aukast miðað við hver hún var árið 1990.
Losun innan BÁS (bein ábyrgð stjórnvalda) þarf að hafa minnkað um 29% árið 2030 miðað við árið 2005.
*Til stendur að samdráttur verði 55% í stað 40%.
ETS (EU emissions trading system) er evrópskt viðskiptakerfi með losunarheimildir. Undir ETS fellur losun frá stóriðju og millilandaflugi innan Evrópusambandsríkja. Öll ríki ESB eru þátttakendur í kerfinu auk Íslands, Liechtenstein og Noregs.
ETS kerfið takmarkar losun frá stóriðju, raforkuverum og flugi. Þannig virkar kerfið sem hvatning fyrir flugfélög og stóriðju, t.d. álver, að draga úr losun á hagkvæman hátt. Losun frá íslenska hagkerfinu sem fellur undir ETS nemur tæpum tveimur milljónum tonna koldíoxíðsígilda á ári.
Innan kerfisins fækkar losunarheimildum milli ára. Takist fyrirtækjum ekki að draga úr losun sem nemur lækkuninni þurfa þau að kaupa sér losunarheimildir á frjálsum markaði.
LULUCF (Land use, land-use change and forestry) heldur utan um losun og bindingu frá landnotkun, breyttri landnotkun og skógrækt.
Hér er markmiðið að losun vegna landnýtingar aukist ekki, heldur minnki með aukinni landgræðslu, skógrækt og endurheimt votlendis. Losun frá landnýtingu á Íslandi nemur um 9 milljónum tonna á ári.
Bein ábyrgð stjórnvalda/Íslands (BÁS) heldur utan um losun frá vegasamgöngum, landbúnaði, sjávarútvegi, efnaiðnaði og úrgangi.
Neysla, einkabílar og fiskiskip eru dæmi um losun sem við getum haft bein áhrif á og fellur því undir beina ábyrgð stjórnvalda.
Hér geta allir, bæði einstaklingar og fyrirtæki, lagt sitt af mörkum, til dæmis í orkuskiptum í samgöngum, minni sóun og breyttum neysluvenjum.
Ísland hefur skuldbundið sig til að draga úr losun sem er á beinni ábyrgð stjórnvalda um 29% milli 2005 og 2030. Losun innan BÁS nemur um 3 milljónum tonna á ári.
Aðgerðaáætlun í loftslagsmálum er leiðarvísir um hvernig unnt sé að ná því markmiði.
Já.
Neikvæð áhrif slæmra loftgæða og loftslagsbreytinga er unnt að meta með ýmsum aðferðum. Mikill kostnaður fellur á samfélagið ef ekkert er gert, til dæmis beinn kostnaður í heilbrigðiskerfinu vegna afleiðinga verri loftgæða en einnig óbeinn kostnaður vegna verri heislu fólks. Í loftslagsmálum er unnt að meta kostnað af aðgerðaleysi með tilheyrandi breytingum á vistkerfum jarðar.
Allar aðgerðir sem draga úr loftmengun eða loftslagsbreytingum hafa ávinning í för með sér. Mikilvægt er þó að bera saman kostnað aðgerða við þann ávinning sem hlýst. Þannig getum við forgangsraðað áherslum og fengið mestan ávinning út úr þeim aðgerðum sem farið er í. Rafbílavæðing er dæmi um tiltölulega ódýra lausn með mikinn ávinning, bæði hvað varðar bætt loftgæði og minni losun gróðurhúsalofttegunda.
Veiði
.svg)